Tilavet Secdesi Nedir? ve Nelerde Yapılır

Tilavet secdesi, Kur'an-ı Kerim'de belirli ayetlerin okunması veya işitilmesi durumunda yapılması gereken bir ibadettir. Tilavet kelimesi, Arapça kökenli olup sözlükte bir kişiye uyup ardından gitmek, okumak gibi anlamlara gelir. Genel olarak tilavet, Kur'an-ı Kerim'i okumak anlamında kullanılır. Kur'an-ı Kerim'de tilavet kelimesi; Allah'ın haram kıldıklarının okunması, Allah'ın ayetleri, peygamberlerinin kıssalarının aktarılması gibi konularla ilgili olarak geçer. Tilavet; Kur'an-ı Kerim'i, Allah Teâlâ'nın ayetlerini okumakla birlikte, bunlar üzerinde düşünmek ve gerektiğinde amel etmek anlamlarını da içerir.

Buna göre, kıraat genel bir anlam taşırken, tilavet daha özel bir anlam ifade etmektedir. Her tilavet kıraattir, fakat her kıraat tilavet değildir. Tilavetin manevi yönü ile ilgili bazı konular vardır. Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz:

Kur'an-ı Kerim'de on dört yerde secde ayeti bulunmaktadır. Bu ayetlerin işitilmesi ya da okunması halinde yapılan secdeye tilavet secdesi denir. Bu ayetlerden birini okuyan veya işiten kişinin, anlamını bilmese dahi, bir secde yapması vaciptir. Ancak secde ayetlerini yazan veya heceleyen kişi secde yapmaz.

Resulullah (S.A.V) buyuruyor: "Kur'an'ı okuyan ve dinleyene secde etmek vaciptir." Hanefi mezhebine göre vacip, Şafi ve Hanbeli mezhebine göre ise sünnet-i müekkededir. Bir ortamda aynı secde ayeti birden fazla okunursa bir secde yapmak yeterlidir. Namaz dışında secde ayetini okuyan veya işiten bir kimse, tilavet secdesine niyet ederek tekbir alır ve secdeye gider.

Namaz haricinde secde ayetini okuyan veya işiten bir kişi, tilavet secdesine niyet ederek abdestli, kıyafetleri temiz ve avret yerleri örtülü olarak, kıbleye doğru ayakta durur. Ellerini kulaklara kaldırmadan ve ayakta hiçbir şey okumadan "Allahü ekber" diyerek secdeye gider. Üç kere "sübhane rabbiye'l-a'la" dedikten sonra tekrar tekbir alarak secdeden kalkar ve dua eder gibi ellerini kaldırarak "semi'na ve ata'na gufraneke rabbena ve ileyke'l-masır" der ve elleri yüze sürer.

Niyet kesinlikle şarttır ve niyetin sahih olması gerekmektedir. Secde ayetini duyan bir kimse cünüp veya abdestsiz ise temizlendikten sonra tilavet secdesi yapmalıdır. Bir secde ayetini birkaç kere okuyan veya işiten kişi, hepsi için bir secde etmesi gerekir. Ne kadar secde ayeti okunmuşsa, o kadar tilavet secdesi yapılması gerekir. Örneğin üç secde ayeti okunursa, üç secde gerekir.

Namazda okunan secde ayetini namazda olmayan bir kişi duyarsa tilavet secdesi yapmalıdır. Namaz kılan bir kişi, namaz dışında bir kimsenin okuduğu secde ayetini duyarsa, namazını bitirdikten sonra secde yapmalıdır. Namaz kılan kimse okuyunca, hemen ayrıca rükû veya bir secde yapıp ayağa kalkar ve okumasına devam eder. Secde ayetini okuduktan iki üç ayet sonra namazın rükûsuna eğilinirse ve tilavet secdesine niyet edilirse, namazın rükû veya secdeleri, tilavet secdesi yerine geçer.

Resulullah (S.A.V) buyuruyor: "İnsanoğlu secde ayeti okur ve secde ederse, şeytan ağlayarak oradan uzaklaşır ve 'Yazık bana, insanoğlu secdeyle emredildi ve secde etti, mukabilinde ona cennet var. Ben de secdeyle emredildim ama ben itiraz ettim, benim için de ateş var.' der."

Namazı bozan her durum tilavet secdesini de bozar. Tilavet secdesinden kalkmadan abdestin bozulması, kahkaha ile gülme veya konuşma gibi durumlar tilavet secdesini bozar. Ancak, tilavet secdesinde kahkaha ile gülmek abdesti bozmaz. Kadınların bir hizada bulunması da tilavet secdesini ifsat etmez.

Bir kimse secde ayetini ses kayıt cihazından veya papağan gibi öğretilmiş bir kuştan dinlerse secde etmesi gerekmez. Secde ayeti uyuyan, baygın olan veya akıl hastası olan yahut mümeyyiz olmayan çocuktan işitilirse, tilavet secdesi gerektirmez.

Bu ayetlerden sadece Sad Suresi'nin 24. Ayetinde "rükû", diğerlerinde ise "secde" kelimesi geçmektedir. Hac Suresi'nin 77. Ayetinde ise "rükû edin ve secde edin" denilmektedir. Hanefi mezhebine bağlı kişiler, bu ayeti secde ayeti saymamışlardır. İmam Ahmed ve İmam Şafii bu ayeti secde ayeti kabul etmiş fakat mukabil Sad Suresi'nin 24. Ayetini secde ayeti saymamışlardır. Hac Suresi'nin 77. Ayeti dışındaki diğer bütün secde ayetleri işaretlenmiştir.

A'raf, Nahl, Ra'd, Meryem, İsra, Sad ve Hac surelerindeki ayetler okununca secde etmenin farz; Furkan, Fussilet ve Secde surelerindeki secde ayeti okununca ise secde etmenin vacip; Neml, İnşikak, Necm ve Alak surelerindeki secde ayetleri okununca secde etmenin sünnet olduğu söylenmiştir.